Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης (Π. Ε.)
Permanent URI for this collection
Browse by
Browsing Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης (Π. Ε.) by Advisor "Ζήκα, Φαίη"
Results 1 - 8 of 8
Results Per Page
Sort Options
Item Open Access Lockdowned Αθήνα: μία πόλη που ατενίζει τη ζωή από το παράθυροΕυσταθίου, Δήμητρα Α. (Πτυχιακή εργασία, 2021)Με τον ερχομό του νέου έτους, μετράμε ήδη σχεδόν έναν χρόνο από την στιγμή που η πανδημία COVID-19 εμφανίστηκε και εξαπλώθηκε στην Ελλάδα. Μέσα σε έναν χρόνο έχουμε βιώσει -μεταξύ άλλων δύο lockdown, την ολική διακοπή κάθε οικονομικής δραστηριότητας, μία πρωτόγνωρη μιντιακή πολιτική που κάνει θέαμα τον πανικό και την επισφάλεια, τα σώματα μας ως δυνητικούς φορείς θανάτου. Έχουμε λοιπόν μείνει σπίτι για περισσότερους από 5 μήνες υπακούοντας τις πολιτειακές υποδείξεις και επομένως το πεδίο δράσης μας έχει συρρικνωθεί στο ελάχιστο, στον μοναδικό ασφαλή τόπο: την κατοικία. Πώς βιώνεται μία τυπική αθηναϊκή κατοικία, δηλαδή ένα διαμέρισμα πολυκατοικίας, την εποχή του εγκλεισμού; Αναζητώντας τις απαντήσεις του ερωτήματος αυτού, συνειδητοποιούμε πως δεν πρόκειται να βρούμε μία οικουμενική, αλλά πολλαπλές, όπως και το δομημένο περιβάλλον της Αθήνας, της πόλης των πολλαπλών και ανόμοιων οικιστικών πυρήνων. Προϋπόθεση λοιπόν της μελέτης αυτής είναι η γνωστοποίηση του περιβάλλοντος έρευνας. Η παρέμβαση αυτή θα επικεντρωθεί σε γειτονιές της Αθήνας που συνθέτουν την αστική εικονογραφία της: αυτές δηλαδή που παρουσιάζουν χαρακτηριστικά όπως η πυκνή δόμηση, οι πολυώροφες πολυκατοικίες, οι στενοί διπλοπαρκαρισμένοι δρόμοι, η έλλειψη δημόσιων χώρων. Γειτονιές όπως τα Εξάρχεια, του Γκύζη, η Κυψέλη. Έστω λοιπόν ότι βρισκόμαστε στο ρετιρέ μίας πολυώροφης πολυκατοικίας στους πρόποδες του λόφου του Στρέφη και ατενίζουμε μία από τις θεάσεις της σύγχρονης Αθήνας. Το βλέμμα μας παρατηρεί το επαναλαμβανόμενο μοτίβο της αθηναϊκής πολυκατοικίας. Στοχεύοντας λοιπόν στην κατανόηση της ταυτότητας της σύγχρονης Αθήνα, παρατηρούμε πως τόσο ο ιδιωτικός, όσο και ο δημόσιος χώρος της δομείται από την ανώνυμη αρχιτεκτονική της πολυκατοικίας. Η ιδιωτική πρωτοβουλία έχει συγκροτήσει τη σύγχρονη αστικότητα, γεμίζοντας το αστικό κενό με ημιδημόσιους χώρους και ποιότητες, ποιότητες «κατωφλιακές», όπως μπορούμε να τις χαρακτηρίσουμε, στις στοές, τα υπόστεγα αλλά και τις ταράτσες της και έχει “βεβαιωθεί” πως τα υποκείμενα θα ζουν, θα ψωνίζουν, θα ψυχαγωγούνται σε όλα της τα επίπεδα. Από το πλατύσκαλο του δρόμου μέχρι και το δώμα. Κατά την είσοδο μας στα πιο απόκρυφα σημεία της, το κλιμακοστάσιο και τους διαφορετικούς ορόφους, ένας άλλος πολυδιάστατος κόσμος ξετυλίγεται. Είναι αυτός που εκκινεί από το πλατύσκαλο του ορόφου, οριοθετείται από τις κλειστές πόρτες των γειτόνων και φτάνει, αφότου εισέλθουμε στο διαμέρισμα, μέχρι την απέναντι πολυκατοικία και τη θέαση του εσωτερικού του αντικρυστού διαμερίσματος το οποίο μας φανερώνεται καδραρισμένο από ένα παράθυρο ή μία μπαλκονόπορτα. Φυσικά στην περίπτωση που η κουρτίνα είναι ανοικτή και η τέντα ανεβασμένη. Τη στιγμή εκείνη, μία νέα σχέση οικοδομείται. Μία σχέση μεταξύ παρατηρητή και υποκειμένου παρατήρησης, μία σχέση, πια, μεταξύ δύο έγκλειστων υποκειμένων . Ο πρώτος αρέσκεται στην ασφαλή “ηδονοβλεπτική” παρατήρηση της καθημερινής ζωής του αγνώστου του απέναντι μπαλκονιού, ενώ ο δεύτερος επιλέγει να αφήσει προσιτή τη δίοδο του ξένου βλέμματος στο δικό του ιδιωτικό κομμάτι του κόσμου. Τόσο τα «αστικά κατώφλια» των πολυκατοικιών όσο και οι ποιότητες ενός εσωτερικού της εγκλεισμού και ηδονοβλεψίας είναι ποιότητες που ξεδιπλώθηκαν στην αθόρυβη Αθήνα του εγκλεισμού και νοηματοδότησαν εκ νέου τους χώρους της καθημερινότητάς μας και την εμπειρία μας μέσα σε αυτούς. Η μελέτη αυτή επικεντρώνει στην εξερεύνηση αυτών των ποιοτήτων . Εξερευνά τις νέες όψεις, σχέσεις και εμπειρίες της πόλης του εγκλεισμού -της πόλης της πολυκατοικίας. Μεθοδολογικά, προσεγγίζει αυτές τις ποιότητες όπως έχουν “αιχμαλωτιστεί” μέσα από τον φακό Ελλήνων και ξένων φωτογράφων, παλαιότερων αλλά και σύγχρονων, επαγγελματιών και ερασιτεχνών, που εμπνεύστηκαν από το σύγχρονο οικιστικό περιβάλλον και αποτύπωσαν εμπειρίες και συναισθήματα μιας πόλης που δεν λειτουργούσε.Item Restricted access To international Kleion Blue (IKB) και η άυλη υπόστασή τουΠαλαιολόγου, Λυδία Σ. (Πτυχιακή εργασία, 2018-09)Το χρώµα, από την άλλη, είναι το φυσικό και ανθρώπινο µέτρο είναι βυθισµένο σε µια κοσµική ευαισθησία. Την ιδιαίτερα ποιητική αυτή φράση χρησιµοποιεί ο Yves Klein για να ταχθεί υπέρ του χρώµατος στη "µάχη" µεταξύ του χρώµατος και της γραµµής στην τέχνη της ζωγραφικής. O ζωγράφος του µονόχρωµου’, όπως 1 τον αποκαλούν πολλοί, ο καλλιτέχνης που υπέγραψε τον ουρανό ως το πρώτο του έργο τέχνης το καλοκαίρι του 1947 στη Νίκαια της Γαλλίας, εµφανίζει από την αρχή της καριέρας του µια προτίµηση -συντηρητικά διατυπωµένο- στο µπλε χρώµα, η οποία τον οδηγεί σταδιακά στη εύρεση της “τέλειας έκφρασής” του, στο έντονο κυανό µπλε που θα γίνει το εµβληµατικό χρώµα της τέχνης του , για το οποίο αποκτά το δικαίωµα 2 του δηµιουργού υπό το όνοµα IKB (International Klein Blue). Για µια σύντοµη περίοδο µετά τη στροφή του στην τέχνη ασχολείται µε µια πληθώρα χρωµάτων, ωστόσο, ξεχωρίζει και εκθειάζει το µπλε χρώµα από τα υπόλοιπα, τονίζοντας την ιδιαίτερη ένταση και το βάθος του, συνδέοντάς το µε κάτι απόκοσµο και υπερβατικό και, σηµαντικότερα, υποστηρίζοντας ότι το χρώµα αυτό κατέχει µια άυλη υπόσταση, που είναι και η βασική προβληµατική της εργασίας αυτής. Όλα τα αντικείµενα µε τα οποία ασχολήθηκε στη ζωή του, κατά δική του οµολογία, έχουν αφήσει ένα σαφές σηµάδι στην τέχνη του καθώς και στον τρόπο µε τον οποίο αντιµετωπίζει τόσο την τέχνη όσο και τον εαυτό του. Το τζούντο, στο οποίο κατέκτησε υψηλό επίπεδο καθώς και οι διδαχές του Τάγµατος των Ροδόσταυρων στο οποίο εντάχθηκε ο Klein κατέχουν ισχυρές θεωρητικές βάσεις, τις οποίες θα εφαρµόσει στην τέχνη του αλλά και στη “φιλοσοφία” σύµφωνα µε την οποία ζει. Το τζούντο, µια ιαπωνικής καταγωγής πολεµική τέχνη, απαιτεί πειθαρχεία και εξάσκηση που οδηγούν στον έλεγχο του σώµατος και του νου , στη 3 συνεργασία των δύο καθώς και σε µια επαφή µε το περιβάλλον. Το Τάγµα των Ροδόσταυρων διδάσκει στον άνθρωπο την ανάβαση σε “αγνό πνεύµα” µέσω της υπέρβασης των φυσικών ορίων, όπου πραγµατοποιείται η είσοδος σε µια άµεση κοσµική συνείδηση που ξεπερνά τα όρια του υλικού και φυσικού κόσµου. Το 4 ενδιαφέρον και η σαγήνη των εννοιών αυτών, η αγνότητα, η πίστη και η προσπάθεια προσέγγισης ενός υπερβατικού και κοσµικού επιπέδου αδέσµευτου από φυσικά και υλικά στοιχεία θα σηµαδέψει τόσο τον ίδιο όσο και την τέχνη του, η οποία πάντα φαίνεται να κινείται σε ανώτερα επίπεδα από τον επίγειο κόσµο και να γεµίζει τον καλλιτέχνη και τον θεατή µε µια κοσµική ευαισθησία.Item Restricted access Από την ιδανική τοπιογραφία του Claude Lorrain στον αγγλικό κήπο του Stourhead : ένας διάλογος μεταξύ τέχνης και φύσηςΚωνσταντοπούλου, Σταματία (Πτυχιακή εργασία, 2020-09)Ο σκοπός της παρούσας μελέτης ο οποίος είναι ακριβώς να καταδείξει πώς η τέχνη και η φύση, δύο έννοιες κατ’ επίφαση αντίρροπες, δύνανται να συμπορευτούν εν αρμονία επιτελείται μέσα από την εξέταση μίας αρκετά ιδιάζουσας περίπτωσης, όπου η εικαστική τοπιογραφία του 17ου αιώνα καθίσταται το πρωταρχικό μιμητικό πρότυπο στη διαμόρφωση του αγγλικού κήπου-τοπίου του επόμενου αιώνα. Εν ολίγοις, το κεντρικό προς διερεύνηση ερώτημα το οποίο τίθεται αναλύεται σε σχέση με την πορεία πρόσληψης του φυσικού τοπίου στο πεδίο της τέχνης, καθώς και την επιστροφή αυτού—πλέον διαμεσολαβημένου από την εικαστική τοπιογραφία—πίσω στην τοπιακή διαμόρφωση της φύσης. Η προς εξέταση περίπτωση παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς από τη μία φαίνεται πως εντός του πλαισίου της, όχι μόνο ανατρέπεται το παραδοσιακό πρόταγμα της τέχνης που μιμείται απαρέγκλιτα τη φύση, αλλά ταυτόχρονα, καθίσταται φανερό πως οι δύο έννοιες, με τη διαμεσολάβηση του ανθρώπινου παράγοντα, συμφύονται και αποκτούν μία σχέση αλληλεξάρτησης. Σε αναφορά της εικαστικής τοπιογραφίας του Claude και της τοπιακής διαμόρφωσης του κήπου του Stourhead, η εις βάθος διερεύνηση της προσληπτικής πορείας του τοπίου, η οποία σχηματικά ακολουθεί τη διαδρομή από τη φύση στην τέχνη και από την τέχνη και πάλι πίσω στη φύση, καθίσταται κεντρικός πυλώνας της παρούσας εργασίας. Στο σημείο αυτό, η πρωτογενής έρευνα πηγών σύγχρονων τόσο της καλλιτεχνικής δράσης του τοπιογράφου, όσο και των ευρύτερων συγκειμένων της αγγλικής θεωρίας περί τοπίου και κήπου, καθώς και η παράλληλη ενσωμάτωση δευτερογενών πηγών, ως ενός χρηστικού και συχνά διαφωτιστικού εργαλείου, κρίνονται αμφότερες άκρως αναγκαίες για την όσο το δυνατό καλύτερη κατανόηση της εν λόγω διαλεκτικής σχέσης. Κατά συνέπεια, η δομή της εργασίας ακολουθεί τους εξής άξονες-κεφάλαια: αρχικά, το 1ο κεφάλαιο ασχολείται με τη μελέτη της κατά βάση νατουραλιστικής αφόρμησης της ιδανικής τοπιογραφίας του Claude, πάντοτε στο ευρύτερο πλαίσιο εντός του οποίου αυτή αναδύεται˙ το 2ο κεφάλαιο, εν συνεχεία, επικεντρώνεται στην καλλιτεχνική πρόσληψη του ύφους του Claude στην Αγγλία του 18ου αιώνα, καθώς επίσης στην επίδραση αυτού στη διαμόρφωση του αγγλικού κήπου τοπίου του Stourhead˙ τέλος, το 3ο κεφάλαιο πραγματεύεται την επιμέρους θεματική της «ετεροτοπίας» του Stourhead ως πραγμάτωσης της εικαστικής ουτοπικής πρότασης του Claude˙ η έρευνα οδηγείται σε ορισμένα συμπεράσματα με τα οποία ολοκληρώνεται η παρούσα εργασία.Item Restricted access Η αισθητική του πληγωμένου έργου τέχνης : πρόσληψη, διαχείριση, έκθεσηΑρβανίτη, Ιωάννα (Πτυχιακή εργασία, 2018-10)Ύστερα από μια ανάλυση της πορείας ενός μουσειακού αντικειμένου από την ακεραιότητα στην πληγή και από την πληγή στην επούλωση, τα συμπεράσματα που μπορεί να βγάλει κάποιος ποικίλουν. Όπως είδαμε, πολλές φορές μια φθοροποιός ενέργεια μπορεί να δράσει αναπάντεχα, όπως τα ακραία καιρικά φαινόμενα ή πλήρως υπολογισμένα (όπως στην περίπτωση της σουφραζέτας ή της Κόζα Νόστρα). Το μεγάλο ερωτηματικό βρίσκεται στο πόσο προετοιμασμένος είναι ένας φορέας να διαχειριστεί την κατάσταση κόκκινου συναγερμού και εάν έχει εξασφαλίσει την «επιβίωση» των εκθεμάτων του. Πολλά είναι τα παραδείγματα που επιβεβαιώνουν πως οι κοινωνίες που τον πλαισιώνουν εν έτει 2018, έχουν λάβει σημαντικά μαθήματα από το παρελθόν. Άλλα πάλι αφήνουν την ιστορία να επαναληφθεί. Το μόνο και ίσως το λιγότερο δεδομένο που μπορεί να βελτιώσει την αντίληψή μας προς την πολιτιστική αξία είναι η ενθάρρυνση της καλλιέργειας της ενσυναίσθησής μας. Στον δυτικό κόσμο, όταν σπάει ένα αντικείμενο συνηθίζουμε να το πετάμε. Τα παλαιότερα χρόνια, οι Ιάπωνες συνήθιζαν να συγκολλούν τα σπασμένα αγγεία και τα σκεύη τους με ένα μείγμα από συνδετικό υλικό και χρυσάφι. Η τεχνική του Kintsugi βασίζεται στο ότι το σπάσιμο και η επιδιόρθωση είναι κομμάτι της ιστορίας του αντικειμένου. Όσον αφορά τα έργα τέχνης, σαφώς όλοι λυπόμαστε στην θέα μιας κατακερματισμένης ζωγραφικής ή γλυπτικής επιφάνειας ίσως, από βιασύνη τις περισσότερες φορές δεν συνειδητοποιούμε πως στις αλλοιώσεις αυτές αποτυπώνεται ο αναβρασμός που ανέκαθεν θα βιώνει η ανθρώπινη κοινωνία.Item Restricted access Η θεραπεία του κήπουΜέντζα, Γεωργία (Πτυχιακή εργασία, 2018)Όσο οι μεταφυσικές ανησυχίες του ανθρώπου δεν βρίσκουν σαφείς και τελειωτικές απαντήσεις θα στρέφεται στο μετά- έτσι όπως αυτός θα μπορούσε να το φανταστεί και να το νοηματοδοτήσει. Ο κήπος θα συνιστά ίσως πάντα ένα καταφύγιο ηρεμίας, του απαραίτητου αδειάσματος, που δίνει την ώθηση της επανεκκίνησης, όταν το πνεύμα και η ψυχή θα συνταράσσεται από τους άθλους της ζωής. Ο άνθρωπος per fidem intrepidus ή per philosophiam θα έχει τον κήπο αειφανώς συνδεδεμένο και συνυφασμένο με την ύπαρξή του και την ανάγκη του για ευδαιμονία. Ίσως ο άνθρωπος δεν θα χρειάζεται πια τους κήπους όταν θα έχει ξεπεράσει την ανθρώπινη φύση του, όταν δεν θα αναζητά την ενίσχυση της ίασης ή την αθανασία του μέσα σε αυτούς. «Ω Ζαρατούστρα, είπαν, είσαι ξαπλωμένος επτά μέρες κιόλας, με τα μάτια σου βαριά: δεν θέλεις να ξανασηκωθείς στα πόδια σου; Βγες έξω απ' τη σπηλιά σου: ο κόσμος σε περιμένει σαν κήπος»222. «Μη μιλάς άλλο, εσύ που αναρρώνεις! - έτσι του είπαν τα ζώα του, αλλά βγες έξω, όπου ο κόσμος σε περιμένει σαν κήπος. Βγες έξω στα τριαντάφυλλα και στις μέλισσες και στα σμήνη των περιστεριών! Ιδίως όμως στα ωδικά πτηνά: για να μάθεις απ' αυτά το τραγουδάν. Το τραγούδι ακριβώς είναι για εκείνους που αναρρώνουν: ο υγιής μπορεί να μιλά. Κι αν θέλει κι ο υγιής τραγούδια, θέλει άλλα τραγούδια από εκείνον που αναρρώνει.Item Restricted access Κήπος και διακόσμηση στο κίνημα Arts and CraftsΧριστοπούλου, Αριάδνη (Πτυχιακή εργασία, 2017-07)Η παρούσα εργασία αφορά το κίνημα Arts and Crafts στα γεωγραφικά πλαίσια της Μεγάλης Βρετανίας από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ου. Καθώς το πεδίο των δραστηριοτήτων του κινήματος Arts and Crafts είναι εξαιρετικά ευρύ, η έρευνα θα επικεντρωθεί στη διάστασή του εκείνη που αφορά τη διαχείριση της φύσης σε σχέση με την καλλιτεχνική παραγωγή. Επί της παρούσης, η διάσταση αυτή θα ακολουθήσει δύο κατευθύνσεις: πρώτον, μια κατεύθυνση που αφορά τη μορφοποίηση της φύσης από τον άνθρωπο στην περίπτωση των κήπων. Οι κήποι Arts and Crafts θα αναλυθούν ως προς την εικαστική πτυχή του σχεδιασμού, της δημιουργίας και της θέασής τους. Κυριότερα όμως, η μορφολογία και η λειτουργία τους θα συσχετιστεί από θεωρητική άποψη με τα διακοσμητικά φυτικά μοτίβα στις επιφάνειες χρηστικών αντικειμένων και στα εσωτερικά περιβάλλοντα κατοικιών, τα οποία και προτιμώνται από εκπροσώπους του κινήματος Arts and Crafts. Η δεύτερη κατεύθυνση αφορά την ανάλυση αυτού του φυτικού διάκοσμου, η οποία θα γίνει αφενός με άξονα τους λόγους επιλογής του φυτικού στοιχείου στα μοτίβα (στα πλαίσια της πολιτικής ιδεολογίας του κινήματος), αφετέρου με βάση την ίδια τη διαδικασία δημιουργίας τους και τις ψυχολογικές συνιστώσες της. Για περαιτέρω ενίσχυση, οι παραπάνω θεωρητικές κατευθύνσεις θα υποστηριχτούν και θα συγκριθούν με φιλοσοφικές τοποθετήσεις και εκτός του κινήματος Arts and Crafts, ωστόσο άμεσα σχετικές. Σκοπός της παραπάνω διερεύνησης είναι η ανάδειξη της συγγένειας μεταξύ αυτών των διαφορετικών τρόπων που η φύση μετέχει στην παραγωγή καλλιτεχνικού έργου. Ο συσχετισμός τους όμως προκαλεί παράλληλα ερωτήματα που επεκτείνονται πέρα από αυτά τα όρια: ερωτήματα που αφορούν την ίδια την έννοια της τέχνης και τον προσδιορισμό της σε πολιτιστικά συμφραζόμενα πέρα από αυτά της δύσης.Item Restricted access Μεταξύ ιστορίας και θεωρίας της τέχνης : το παράδειγμα του Aby WarburgΚορακιανίτης, Πανταζής Σ. (Πτυχιακή εργασία, 2019)Αν κανείς εξετάσει προσεκτικά μια εποχή ή έναν επιστημονικό τομέα, όπως συμβαίνει στην γραμματική και το συντακτικό μιας γλώσσας ή σε ένα οποιοδήποτε παιχνίδι, διακρίνει πως πάντα υπάρχουν κάποιοι βασικοί κανόνες κι ελάχιστες εξαιρέσεις. Μια γρήγορη ματιά στο χρονολόγιο της ζωής και του έργου του Aby Warburg, μας μεταφέρει την αίσθηση πως εκείνος αποτελούσε μια από τις εξαιρέσεις, μια ιδιαίτερη και πολυσχιδή προσωπικότητα ανάμεσα σε πλήθος κανόνων και ακαδημαϊκών πειθαρχιών. Η ιδιαιτερότητα της περίπτωσης Warburg αποτυπώνεται άλλωστε και στον τρόπο της δουλειάς του: έγραφε αδιαλείπτως αλλά με έναν δύσκολο τρόπο και αποσπασματικό, με την μορφή πρόχειρων σημειώσεων, τύπων κι εγκαταλελειμμένων κειμένων, αφήνοντας τετράδια με τροποποιημένους τίτλους σε διάφορους συνδυασμούς. Με αφετηρία τη μελέτη του κλασικού στην Αναγέννηση, ο Warburg προσπάθησε να κινηθεί ανάμεσα σε δύο τάσεις, από τη μια αγιοποίησης της Αναγέννησης13 και από την άλλη δαιμονοποίησής της, θεωρώντας πως τελικά κάθε γενιά έχει την αρχαιότητα που της αξίζει. Έτσι από τα πρώτα του βήματα, από τις πρόχειρες σημειώσεις ως την πρώτη δημοσίευση της εργασίας του για τον Botticelli το 1893, «Sandro Botticelli’s Birth of Venus and Spring: An examination of the Concepts of Antiquity in the Italian Early Renaissance» [Εικόνα 5], ο Warburg διαφωνεί με σαφή τρόπο με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα που ήθελε την αισθητική να προσεγγίζει την έννοια της ιδιοφυίας αποκομμένη από το παρελθόν και το παρόν. Σε αυτή την βάση προσεγγίζει και τους διάσημους πίνακες του Φλωρεντινού καλλιτέχνη, την Άνοιξη και την Γέννηση της Αφροδίτης, συσχετίζοντάς τους με τα λογοτεχνικά κείμενα των νεοπλατωνικών κύκλων των Μεδίκων εκείνη την περίοδο, και συγκεκριμένα την Giostra του ποιητή Polliziano, ο οποίος είχε αντιγράψει παρόμοιες περιγραφές από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου.Item Restricted access Προς μία αισθητική της σκιάΜεταξά, Μαρία Α. (Πτυχιακή εργασία, 2019)Μιλήσαµε για την αισθητική της σκιάς, χωρίς όµως να αναφερόµαστε πάντα στην κυριολεκτική σηµασία της λέξης: η σκιά µπορεί να είναι µορφοπλαστική, µπορεί να είναι όµως και ίχνος, παρουσία, απουσία· µπορεί να είναι η σκιά ενός δέντρου στο πάτωµα, ή η απειλητική σκιά σε µια γωνία του ταβανιού· µπορεί πάντα να είναι η σκιά του θανάτου. Σκοπός αυτής της εργασίας δεν ήταν µια διαπολιτισµική ανάλυση της έννοιας της σκιάς. Μέσα από έναν διάλογο µεταξύ κειµένων ακαδηµαϊκών και ποιητικών, καθώς και ζωγραφικών έργων, εντοπίσαµε τις αρχές που διέπουν την καλλιτεχνική παραγωγή της Ιαπωνίας και της Δύσης, όσον αφορά το καλλιτεχνικό υποκείµενο και τη θέση του µέσα στον κόσµο και στη ζωή. Μιλήσαµε για το ταοϊστικό Κενό αλλά και το δυτικό βίωµα του Υψηλού, στοχεύοντας, εν τέλει, στην ανάδειξη της ιδιοσυγκρασιακής διαφοράς αντίληψης του κόσµου µεταξύ των δύο πολιτισµών, και τη στάση του ανθρώπου απέναντι στη ζωή και το θάνατο. Φυσικά, όσα ειπώθηκαν σε αυτήν την εργασία δεν είναι δεσµευτικά: οι αντιλήψεις της ιαπωνικής παράδοσης δε βρίσκουν σύµφωνους όλους τους Ιάπωνες, ούτε οι δυτικές απόψεις αντιπροσωπεύουν όλους όσοι ζουν στις χώρες της Δύσης. Η ανθρώπινη εµπειρία είναι πανανθρώπινη, και όλες οι διαφορετικές αντιλήψεις αποτελούν τις διάφορες όψεις ενός εξαιρετικά πολυδιάστατου όντος –και τον τρόπο που αυτό µπορεί να υπάρχει µέσα στον κόσµο, ανάµεσα στο φως και τη σκιά.